فرش دستباف تبریز

فرش دستباف تبریز

فرش دستباف تبریز یکی از ستاره های درخشان آسمان فرش دستباف ایرانی است. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران است و قالی‌های بافت آن از تنوع و گوناگونی بسیاری در طرح و رنگ برخوردارند. در نیمه دوم قرن پانزده و در دوران صفوی، فرشبافی در تبریز با اقبال سلسله هنردوست صفویه متحول شد و از حالتی روستایی، به هنرصنعتی پیشرفته و دربارپسند تبدیل شد. در زمان حکومت صفویان با ایجاد کارگاه‌های بزرگ قالیبافی، بافندگان طراز اول در شهر تبریز گرد آمدند و به بافت فرش های بسیار نفیس پرداختند که امروزه بسیاری از آنها زینت بخش موزه‌های بزرگ جهان است. همچنین به جهت همسایگی تبریز با عثمانی و روم، تجارت جهانی فرش دستباف زودتر از هر منطقه ای از ایران ، در تبریز آغاز شد. پس از اینکه قالی ایران به خارج از کشور راه یافت، صنعتگران تبریز با دریافت سلیقه مردم اروپا و آمریکا دست به بافتن قالی‌هایی زدند که بسیار جالب بود و بازار آن کشورها را به خود اختصاص داد. قالی های پولونز که به سفارش دربار لهستان تولید می شدند از این جمله اند.

از بزرگ‌ترین صادر کنندگان فرش تبریز که اولین پرچمداران صادرات فرش ایران بودند و برخی خود در تولید فرش نیز دستی داشتند می‌توان به حاج جلیلی، حاج یوسف قالیچی، حاج عبدالله قالیچی، حاج میرزا جعفر اسلامبولچی، حاج صمد قره قالیچی ، میرزا علی اصغر و میرزا علی اکبر و اسماعیل قالیچی، صدقیانی، طباطبایی، تهرانچی، ایپکچی، حاج محمد ممقانی، محمود اف، دیلمقانی، آواکیان، کاسباریان و اردوبادی اشاره نمود

طراحان ورزیده‌ای همچون استاد ابراهیم رضایی ، استاد خیابانی و استاد عماد را می توان به عنوان نسل قدیم هنرمندان طراح قالی تبریز نام برد. از بین اساتید معاصر طراحی فرش تبریز می توان به استاد قره باغی، استاد نامی، استاد سالاری، استاد بنام، استاد خطیبی، استاد تقی زاده، استاد نوین فر، استاد تقی علیا، استاد رسام عرب زاده و استاد شیرفر اشاره کرد.

فرش‌های دستباف تبریز اغلب با طرح‌های ماهی هراتی، لچک و ترنج ، گلدانی، درختی، محرابی، قندیل دار، حیوان‌دار، شکارگاه، شاخ و برگی، گلفرنگ، مستوفی بندی خشتی یا قاب‌قابی (گلستان)، منظره‌بافی، زیرخاکی، قاب‌قرآنی و نقش‌های هندسی از قبیل طرح هریس و طرح قبا دیده می شوند

در میان ویژگی‌های مشترک تمامی قالی های آذربایجان گره ترکی یا متقارن را می توان نام برد. فرش های این منطقه اغلب لولباف بوده و دو پود هستند. این ویژگی موجب می شود که فرش های کهنه تبریز که پرز خود را ازدست می دهند، مشابه گلیم شده و سال ها در همان وضعیت هم قابل استفاده هستند.

یکی از نقطه ضعف های فرش های ریزباف تبریز، ثبات پایین رنگرزی فرش های روشن این منطقه در دهه های اخیر است. اکثر فرش های تبریز گران قیمت بعد از قالیشویی کمرنگ تر می شوند و باید در زمان انتخاب فرش تبریز از کارشناسان در مورد ثبات رنگی فرش مدنظر پرس و جو کرد.

تمایز شاخص طراحی فرش تبریز

تحول در رنگ آمیزی فرش تبریز یکی از تمایزهای اصلی قالی های تبریز به شمار می رود. برخی تکنیک های این تحول در ادمه شرح داده می شود:

1- رنگ گذاری متهورانه و با کانتراست بالا: یکی از ویژگی های مکتب تبریز، استفاده متهورانه از رنگ های متضاد در کنار یکدیگر است که در گذشته در تمامی فرش های درشت بافت تا ریزباف منطقه تبریز استفاده می شد و مورد علاقه مردم جهان بود. رنگ آمیزی شاد و شعف انگیز نتیجه کار هنرمندان تبریزی بود.

2- نمایش عمق یا پرسپکتیو با سایه روشن: از جلوه‌های جدید در رنگ فرش معاصر تبریز به کارگیری عمق و بعد، در این طرح های دو بعدی است که شاخصه ای ویژه به فرش تبریز داده است. به کارگیری سایه با استفاده از رنگ است. استفاده نا محدود از رنگ‌های هم خانواده و ایجاد سایه روشن باعث القای عمق می‌شود. از ویزگی‌های دیگر تعادل بین رنگ‌های سرد و گرم بوده است که وجود این سایه و روشن‌ها در گل‌ها و متن حالتی برجسته به نقوش می‌دهد. این روش توانسته گل‌ها را طبیعی تر کرده و به سبک رئال (واقع گرایانه) نزدیک تر نماید.

3- استفاده از رنگ برای فضا بندی: تحولی دیگر در ابداعات فرش تبریز، استفاده از رنگ برای پر کردن فضاهای خالی به جای نقش است که با به کارگیری رنگ‌های دارای هارمونی و هماهنگی با طرح، فضاهایی خاص با قرابتی زیبا بین طرح و رنگ ایجاد می‌شود. چنین فنی را در طرح‌های زیر خاکی جدید می‌بینیم.

4- دورگیری با ابریشم: به‌کارگیری ابریشم سفید و رنگی به منظور دورگیری گل‌ها و برگ‌ها از دیگر ویژگی‌های فرش تبریز بوده است. با توجه به انعکاس متفاوت الیاف ابریشم به نسبت الیاف پشمی در برخورد با نور، این تکنیک فرش های بافته شده را چشمگیر تر می کند.

نکات تکمیلی پیرامون فرش تبریز

امروزه اغلب قالی های طرح ماهی تبریز در شهر خوی تولید می شوند. فرش دستباف ماهی 50 رج تبریز معمولاً بهترین نقد شوندگی را در بازار فرش های نوبافت و کارکرده دارد. چهل رج ها و 30 رج ها کیفیت پایین تری دارند و زودتر مستهلک می شوند.

طرح هندسی هریس نیز در منطقه تبریز در رج شمارهای 40 و 50 رج با رنگ بندی اغلب کرم، مسی و مشکی تولید می شود. اگر چه طرح هریس یک طرح روستایی شناخته می شود اما این سبک قالی های ریزباف در دسته فرش های شهری لحاظ می شوند

بافت تابلو فرش از زمان عمومیت یافتن کامپیوترها بسیار پیشرفت کرده و طی 30 سال اخیر مشتریان خاص خود را در داخل و خارج از کشور پیدا کرده است. شهر سردرود از توابع تبریز توانسته است خود را به عنوان قطب تولید و تجارت تابلو فرش در دنیا برند کند.