بختیاری

فرش بختیاری: گونه‌ای قالی ایرانی است که در خطه چهارمحال و بختیاری یافت و تولید می‌شده‌است. قالی از وسایل لوکس زندگی بختیاری ها محسوب می شود و نشانگر منزلت و تفاخر آنهاست.  در اکثر شهر و روستاهای این استان فرش بافی رایج است و این کار از دیر باز به صورت سنتی و بیشتر توسط زنان و دختران در خانه انجام می‌شود. فرش بختیاری از دیر باز به خاطر نقش، رنگ آمیزی جذاب و همچنین کیفیت و دوام بالا از محبوبیت خاصی برخوردار بوده‌است.

استان چهارمحال و بختیاری به علت شرایط جغرافیایی خاص خود در جوار زاگرس در جنوب غربی ایران و قرار گرفتن در منطقه ای کوهستانی و سردسیر، به جهت دسترسی به مراتع سرسبز و عالی و پرورش گوسفند در حجم زیاد، دسترسی خوبی به پشم درجه یک داشته و همچنین گیاهان رنگزا به وفور در این منطقه در دسترس هستند.  تولید فرش دستباف عمده ترین صنعت دستی استان چهارمحال و بختیاری است و قالیبافی در درجه اول در بین روستانشینان ، بعد در بین عشایر یکجا نشین و کوچ نشین (بخصوص قوم لر بختیاری و ترک قشقایی) و دست آخر در شهرها (توسط روستاییان و عشایر سابق) رواج کامل دارد.

مهمترین مناطق قالیبافی در استان چهارمحال و بختیاری عبارتند از: شهرکرد – چالشتر – سامان – اشگفتک – پیربلوط – ارجنگ – وردنجان – فرخ شهر – بروجن – بلداجی – فرادبنه – هیرگان – باباحیدر – اردل و نواحی تابعه آن – شلمزار و همچنین گروه فرش‌های طایفه اولاد.

در گذشته دستگاه­های قالیبافی منطقه تماماً به صورت افقی بودند و روی آنها قالی هایی با رجشمار ۱۷ تا ۲۰ (تعداد گره در 7 سانت ) تولید می شد. بعدها با حمایت ها و آموزش های حاکمیت، استفاده از دارهای عمودی ترویج شد و به مرور تولیدات منطقه ریزبافت تر شده و رج شمار اصلی منطقه 35 تا 40 رج شد. این قالی­ها عمدتاً دارای گره ترکی و معمولاً دوپود (لولباف) هستند. (در مناطق هینگون و نصرآباد گاهی از گره فارسی استفاده می شود.) اکثر قالی های با رج شمار بالای 30 رج بختیاری دارای تار و پود پنبه ای و پرز پشمی هستند. فرش های با رج شمار درشت تر گاهی از تار پشمی استفاده می کنند. علیرغم دسترسی خوب این منطقه به پشم با کیفیت اما طی دهه های اخیر به جهت نزدیکی این منطقه به شهر نجف آباد و کارخانه های تولید پشم دباغی، گاهی این پشم ارزان قیمت و بی کیفیت نیز در تولیدات درشت باف این منطقه به چشم می خورد که این فرش ها به سرعت ظرف چند سال سابیده شده و از بین می روند. (تشخیص کیفیت این فرش ها پس از چند سال استفاده بسیار آسان است)

طرح های رایج و مرسوم در داخل استان را می توان به این ترتیب طبقه بندی نمود :

قالی های بختیاری : ۱- خشتی (خشتی جانوری – خشتی گل و گیاه- خشتی شیدا)  ۲- ترنجی ( لچک و ترنج ) ۳- سرو و کاج    ۴- قابی سماوری ( حلقه ای )  ۵- گل مینا یا گل اشرفی  ۶- گلدانی  ۷- شرابه ( گل پتو ، گلدانی خمره ای )   ۸- گلدانی و درختی

قالی های قشقایی ( یلمه ) :  ۱- ترنجی ( یا یک حوض )  ۲- شکرلو ( یا دوحوض )   ۳- بندی الوان

رنگبندی و رنگرزی

نوع و نحوه انتخاب رنگ در فرش­های بختیاری یکی از مهمترین ویژگی­های شناخته شده در این فرش­ها است. نوع رنگ لاکی مورد استفاده و همچنین سبز خاص فرش­های بختیاری از مهمترین ویژگی رنگ­های فرش این استان است که با سایر موارد مشابه در دیگر فرشهای ایران تفاوت دارد . رنگ­های مورد استفاده در این قالی ها بیشتر در زمینه های قرمز ، آبی روشن ، آبی سیر ، سبز ، نارنجی و زرد است.

درگذشته زنان عشایر بختیاری در اوقات خاص یا به هنگام جا به جایی­های سالانه خود گیاهان رنگزای طبیعی را جمع آوری و خشک می کردند . سپس با شناختی که از خاصیت رنگ دهی آنها داشتند، آنها را در آب جوشانده و مایه رنگین آنها را استخراج کرده و همراه با دندانه آب انار ترش مورد استفاده قرار می دادند و رنگ­های با ثباتی به دست می آوردند . در دهه های اخیر در بیشتر مناطق ایران متأسفانه رنگ­های باثبات گیاهی جای خود را به رنگ­های درخشان و تند و البته بی ثبات شیمیایی داده است. در رنگرزی تخصصی منطقه بختیار هنوز بیش از سایر مناطق از رنگرزی طبیعی استفاده می شود و معمولاً رنگرزی به شکل ترکیب رنگ شیمیایی و رنگ گیاهی صورت می گیرد. در بعضی موارد برای کاستن شدت تندی و پختگی رنگ­های شیمیایی از خاکستر استفاده مي كنند. آبی و سورمه ای و سبز معمولاً از نیل بدست می آید و رنگرز حرفه ای نیل کار نیاز است. برای رنگ زرد معمولاً از جاشیر استفاده می کردند اما در مناطق لر نشین از گندل نیز استفاده می کنند.