فرش دستباف بخرم یا فرش ماشینی؟ کدام بیشتر می ارزد؟ آیا فرش ماشینی سرطان زا است؟ آیا فرش های ماشینی دستباف نما به صرفه نیست؟

فرش دستباف بخرم یا فرش ماشینی؟ کدام بیشتر می ارزد؟ آیا فرش ماشینی سرطان زا است؟ آیا فرش های ماشینی دستباف نما به صرفه نیست؟

تا قبل از دهه ی ۶۰ کارکرد کلیدی فرش دستباف در سراسر ایران، کفپوش نرمی بود که رقیبی جز گلیم و زیلو نداشت. از دهه شصت و بخصوص در دولت سازندگی، دلارهای دولتی کشور صرف واردات کارخانه های فرش ماشینی شد که به علت سرطان زا بودن از اروپا اخراج شده بودند موج تولید فرش ماشینی در ایران آغاز شد. به مرور فرش ماشینی ارزان که با الیاف پتروشیمیایی تولید می شدند حتی خانه های خود قالیبافان را هم در روستاها پر کرد.

طی سال های اخیر فرش دستباف جایگاه جدید خودش را تلاش می کند تعریف نماید. فرش دستباف یک اثر هنری با ارزش است که رج به رج آن با مهارت و هنر خاص بافنده و نفس به نفس بافته می­شود. پشم طبیعی به جهت طول الیاف کوتاهی که دارد نمی تواند برای تولید فرش ماشینی بکار رود حتی آن فرش های ماشینی ای هم که ادعا می کنند از پشم طبیعی استفاده می کنند، بیش از ۲۰% الیاف مصنوعی را با پشم طبیعی ترکیب می کنند. ارگانیک بودن پشم طبیعی چیزی است که حیوان ها بهتر از انسان ها ارزش آن را تشخیص می دهند. فقط کافیست یک فرش دستباف (بخصوص فرش های عشایری و روستایی بافت) وارد خانه ای شود که گربه یا سگ در آن خانه نگهداری می شود (اگر تا قبل از این آن خانه فرش ماشینی داشته باشد و برای اولین بار فرش دستباف وارد شود رفتارشان بسیار جالب تر است) این حیوان ها به این فرش دستباف تازه وارد چنان می چسبند و از روی آن جم نمی خورند. درک اهمیت ارگانیک بودن را آنجا خواهید فهمید.

الیاف و پرزهای پشم طبیعی توسط بدن در سیستم تنفسی جذب و دفع می شود اما الیاف متصاعد از فرش های ماشینی در ریه ها باقی می ماند و در شرایط حاد موجب بیماری های تنفسی می کند. این موضوع بخصوص برای نوزادان و کودکان حایز اهمیت است که مدام روی فرش بازی می کنند. مواد به کار رفته در فرش های ماشینی معمولا الیاف مصنوعی نظیر پلی پروپیلن، نایلون، پلی استر، اکریلیک و ابریشم مصنوعی هستند. به اصطلاح عامیانه فرش‌ ماشینی دارای پرزهای پلاستیکی (پتروشیمیایی) است که در پی عبور و مرور حالت کهربایی به خود گرفته و در هوا معلق می‌شوند و در مواردی حتی باعث بروز حساسیت‌های تنفسی می‌شود .

طبیعتا فرش های دستباف به نسبت فرش های ماشینی قیمت بالاتری دارند. (این بهای دستان هنرمندی‌ است که با عشق تار را به پود گره می‌زند.) هزینه تولید فرش دستباف را به سادگی می توانید محاسبه کنید. بهترین شغل برای شبیه سازی زحمت یک قالیباف، بررسی تعرفه های شغلی تایپیست ها است. یک تایپیست به ازای هر کلمه دریافتی دارد و امروز به ازای هر کلمه ۲۰ تا ۲۵ تومان می گیرد. اگر به ازای هر گره همین دستمزد در نظر گرفته شود و سختی کار بافندگی و وقفه های ناشی انتخاب رنگ پشم و پودگذاری و دفه زنی را اضافه کنیم، قیمت تولید یک فرش دستباف بسیار بالاتر از چیزی خواهد شد که امروز ما برای خرید هر تخته آن پرداخت می کنیم. پس چطور تولید فرش دستباف هنوز توجیه دارد؟

در تولید فرش های عشایری و روستایی بافت، معمولا بافنده برای رفع نیاز خود در منزل، به جهت علاقه خود، با پشم گوسفندان خود و به طریق سنتی و با غلط بافی های مرسوم خود و بدون هزینه های سربار یک کارگاه تولید متمرکز تولید می کند. لذا موقع فروش قیمتی پایین تر از دستمزد مرسوم کارگاه های تولید صنعتی برای فرش ارائه می شود. طبیعتا رونق و رکود بازار هم بسیار موثر است. بافنده ای که بر اساس سفارش تولید کند و تعهد به زمان تحویل فرش را داشته باشد، دستمزد بالاتری دریافت می کند و طبیعتا فرش گران تر در می آید.

مزیت دیگر فرش دستبافت این است که در تابستان فرش پشمی سرد و در زمستان گرم است. در حالی که فرش ماشینی با توجه به آنکه دارای مواد پلاستیکی است، این ویژگی را ندارد. از طرف دیگر با توجه به استفاده از پشم و ابریشم و پنبه به عنوان مواد اولیه در قالی دستباف هیچگاه شاهد تولید الکتریسیته ی ساکن از این کفپوش نخواهید بود، مزیتی که نسبت به فرش ماشینی بسیار ملموس و قابل توجه است و گاهی که به مثلا نرده های فلزی یا دسته در دست می زنید جرقه می زند. باقیماندن الکتریسیته ساکن در بدن منشا بسیاری از بیماری ها از قبیل آرتروز و درد مفاصل است. لذا در طب سنتی برای برطرف کردن آرتروز استفاده از فرش های دستباف پرز بلند توصیه می شود.

نکته ی دیگری که وجود دارد این است که در اکثر فرش های ماشینی گره خفت دار استفاده نمی شود و از گره U استفاده می شود. اگر یک گوشه ی پرز را بگیرید و بکشید اون پرز خارج می شود و به همین دلیل پشت فرش ماشینی را چسب می زنند. این دلیلی است که با چند بار شستشو فرش ماشینی از بین می رود. مخصوصا اگر تراکم کمی داشته باشد.

نکته منفی دیگر در ارتباط با فرش ماشینی آن است که این فرش با گذشت زمان زیبایی و جذابیت خود را از دست می‌دهد. و به عبارتی می‌توان گفت از مهم‌ترین معایب فرش ماشینی آن است که تاریخ انقضا دارد. در مقابل، پشم طبیعی استفاده شده در فرش دستباف در اثر استفاده جلا پیدا می کند و براقی بیشتری پیدا می کند. ضرب المثل «مثل قالی کرمان می ماند. هر چه پا بخورد رو می آید.» در خصوص فرش های با کیفیت عالی همه ی مناطق قابل استفاده است.

از طرف دیگر پشم طبیعی به جهت پولک های میکروسکوپی ای که خداوند حکیم بر روی الیاف آن تعبیه کرده است، بسیار کم کثیفی محیطی را جذب می کند و کثیفی را به لباس کاربرانش منتقل می کند و با جارو و یک روشویی ساده هر چند ماه یکبار بسیار تمیز می شود. در حالیکه مواد مصنوعی فرش ماشینی جاذب آلودگی و کثیفی است و به سرعت ظرف چند هفته بعد از شستشو فرش کثیف می شود. فرش دستباف هر ۵ تا ۱۰ سال نیاز به قالیشویی دارد و طی این مدت زیبایی خود را حفظ می کند اما فرش ماشینی سالی دوبار نیاز به قالیشویی دارد و هر بار چند هفته بعد از شستشو هم چرک مرد میشود.

اما نقدهایی هم به فرش دستباف وارد می شود و معمولا در جامعه می شنویم. مثلا:

• فرش دستباف برام گران است و پولم نمی رسد. بجایش فرش ماشینی می خرم.

مقایسه ی فرش ماشینی با فرش دستباف مثل مقایسه یک تابلوی نقاشی یا خطاطی اریجینال و پوستر چاپی همان اثر هنری است. واقعیت این است که فرش ماشینی باید بسیار ارزان تر از قیمتی که به ما در بازار عرضه می شود، فروخته شود. به دلیل همین سود سرشار است که تمامی تبلیغات تلویزیون و بیلبوردهای شهری و مترو و … را کارخانه ها و فروشنده های فرش ماشینی قرق کرده اند. پس در واقعیت داریم فرش ماشینی را گران می خریم. از طرف دیگر افت ارزش فرش ماشینی هم بسیار بالا است

• فرش دستباف بید می گذارد و پوسیده می شود ولی فرش ماشینی این مشکلات را ندارد و نگهداری آسان تری دارد! همچنین فرش دستباف سنگین تر است

این نکته درست است. نگهداری مواد خوراکی ارگانیک هم سخت تر است و این خود دلیل سلامت بودن آن است. پشم طبیعی ویژگی هایی که دارد موجب جذابیتش برای بید می شود، اما با نگهداری درست فرش سال ها سالم می ماند. اما در خصوص رطوبت و پوسیدگی باید بدانیم که رطوبت دشمن اصلی فرش های تار یا پود پنبه ای است. اگر رطوبت به طور پیوسته بیش از ۴۸ ساعت در نخ پنبه ای بماند موجب پوسیدگی آن می شود. این اتفاق در لباس های پنبه ای هم می افتد و اگر بعد از شستن یا تعریق به سرعت خشک نشوند به مرور پارچه دچار پوسیدگی می شود. لذا برای فضاهایی مثل آشپزخانه یا ایوان یا … که امکان خیش شدن فرش هست میشود از فرش ماشینی استفاده کرد.

سنگینی فرش دستباف هم به جهت وزن حجمی بالاتری است که پشم طبیعی به نسبت الیاف مصنوعی دارد

• فرش ماشینی را می شود در خانه هم شست اما فرش دستباف را در خانه بشوریم رنگ هایش قاطی می شود.

در رنگرزی صنعتی و در دمای بالا معمولا رنگ فرش تثبیت می شود. اما در رنگرزی سنتی این مشکل وجود دارد. لذا شستشوی فرش دستباف مهارت لازم دارد و قالیشورهای حرفه ای بخوبی این کار را انجام می دهند. طبیعی است که کالای درجه یک را باید با دقت و احتیاط شستشو کرد. برای مثال یک کت و شلوار گران قیمت با درصد بالاتری از الیاف طبیعی، باید حتما توسط اتوشویی متخصص شسته و اتو شود وگرنه آسیب می بیند. اما لباس نایلونی که موجب تعریق زیاد می شود، بعد از شستشو شاید اصلا نیاز به اتو هم نداشته باشد.

• در خرید فرش ماشینی تنوع سایز بسیار زیاد است. از یک طرح به هر تعدادی از سایزهای مختلف قابل تهیه است و میشه کل خونه رو با اون ست کرد. فرش ماشینی تنوع بالایی دارد و همه جور طرحی را با رنگبندی مختلف دارد.

تکنولوژی تولید فرش ماشینی مثل پرینت گرفتن یک طرح می ماند. طبیعی است که در هر سایزی و با تنوع بالا می شود آن را پرینت گرفت. با توجه به اینکه قیمت تمام شده ی یک فرش ماشینی ۲۵% تا ۳۳% قیمت فروش آن است، لذا سرمایه گذاری سنگینی هم برای عرضه کننده آن ندارد. اما در فرش دستباف قیمت تمام شده ی یک فرش دستباف بسیار بالاتر است و خواب سرمایه ی آن بسیار سنگین است. از طرف دیگر تولید هر متر مربع فرش ۳۰ رج حدودا یکماه زمان می برد و نمیشه در دوره رکود بازارها این حجم از تنوع را همزمان ایجاد کرد.

• خونه ای که بچه زیاد داره نمی تونه فرش دستباف داشته باشد چون بچه ها اون فرش رو داغون می کنند اما ماشینی مهم نیست.

سلامت فرزندان ما مهمتر از آن است که بخاطر اندکی تفاوت قیمت، مجبور باشند روی فرش هایی بازی کنند که الیاف مصنوعی و گاهاً سرطان زا داشته باشند. لذا توصیه می شود از فرش های با پرز بلند و درشت بافت تر که قیمت مناسبی دارند و حتی دست دوم برای چند سال استفاده شود. با بزرگتر شدن فرزندان می شود به سراغ فرش های نفیس تر و ریزبافت تر رفت.

• فرش ماشینی را از دم قسط می دهند اما فرش دستباف را نمی شود از دم قسط خرید.

طبیعی است با حاشیه سود بسیار بالای فرش ماشینی و فروشگاه های عظیم ایجاد شده در سال های اخیر این امکان وجود داشته باشد. البته قیمتگذاری در این فروشگاه ها بر اساس قیمت فروش قسطی است و در هنگام خرید نقدی، ۱۰% تخفیف داده می شود که همان بهره ای است که در فروش قسطی در نظر گرفته شده است.